Blamage. De handtekening van Angelos Akotantos en meer misverstand.

Morsink schrijft:
"Van Angelos Akotantos, de eerste iconenschilder die zijn werk signeerde en een van de grootheden van het genre, is een verlossingsicoon uit het tweede kwart van de vijftiende eeuw ontdekt. "
Deze iconenhandelaar is niet goed geinformeerd: In de 11e eeuw heb je de in de Byzantijnse tijd de Georgiër Tohabi die op 6 iconen in Egypte signeert. Er is ook de beroemde Kruisiging, in een zgn. kruisvaardersiconenstijl, waarop ΧΕΙΡ ΠΕΤΡΟΥ staat, door de hand van Petrus, 14e eeuw. Verder signeerden de Macedoniërs uitvoerig vanaf de 14e eeuw – zoals te zien is geweest op de expositie van Macedonische iconen in het Catharijneconvent in 2011. De gebroeders Astrapas signeerden hun fresco’s rond 1300 in de st.Klementkerk in Ohrid. Dit zijn de feiten. Daarna, na Kallergis in Thessalië in 1315, komt Angelos Akotantos de Kretenzer pas (plm.1400-1450) maar hoever is ook dat waar? Als er op de verdwenen iconen van zijn onbekende leermeesters is gesigneerd, wat dan? Als er op de achterkant van oudere iconen een naam is achtergelaten op het hout (wat heden ten dage ook nogaleens gebeurt, de bekende pater De Caluwe beval het zelfs aan) zal die eerder verdwijnen dan een naam onder de vernis en kraait er geen haan naar. En we hebben helemaal geen zicht op de Arabische en Georgische opschriften.
Na de Georgiërs, kruisvaarders, Macedoniërs (Serven dus) en Grieken signeerden de Russen. Gegevens hierover komen van Peter van den Hoven, David Coomlers blog Icons and their Interpretation en Irina Gorbunova's boek The Icon: Truth and Fables. In de Tretyakov Galerij hangen gesigneerde iconen van minstens 60 oude Russische schilders.
Velen uiten hun afkeuring over signeren en denken dat de iconen zo heilig zijn (zijn ze ook), dat signeren niet mag. Het tijdschrift Eikonikon van K.van Veen en T. Breukel vond dat ook. In onze tijd is signeren er af aan het gaan. De Serviër Todor Mitrovic zegt: "Iconographers refrain from putting their signature on icons due to piety and modesty – not because icons have no author." De Oudgelovigen zeggen sinds de 17e eeuw al dat de iconenschilder anoniem moet blijven. Volgens hen mogen alleen mannen iconen schilderen, dus je ziet welke wereldvreemde ultra's dat zijn. In Parijs is een priester die zegt dat alleen priesters iconen mogen schilderen. Welja!
De orthodoxe kerk heeft iconenschilders zoals vooral Rublev heilig verklaard en wilde helemaal niet dat ze anoniem bleven. De Byzantijn Theofanes de Griek was in Constantinopel al met name bekend voordat hij naar Rusland trok, naam maakte als Feofan Grek en leraar werd van Rublev. De kerk heeft de namen van de schilders niet gewist of doorgestreept in de contracten van de opdrachten en de annalen van de kloosters en kerken. Logisch is dat ook: als de opdrachtgever met naam en toenaam op de icoon of op het fresco wilde (weiger dat maar eens) waarom dan ook niet de schilder noemen? Wat er heden in Rusland gebeurt, weet ik niet, ik wacht nog op informatie.
Waar komt de preoccupatie met de anonimiteit van de iconenschilders vandaan? We hebben de Oudgelovigen genoemd. Ook kun je denken aan een icoon in een Russisch iconenatelier in de 19e eeuw als hij door 4, 5 mensen is gemaakt, geschilderd, eh. sorry geschreven is - welke naam moet er op? Geen handtekening dus. Er is geen traditie van anonimiteit. En steeds maakt D.Krikhaar, in de catalogus van 2011 de opmerking dat signeren niet hoort. Helaas, het is een idee. Idealistische mensen of mag ik zeggen de romantische school, die denken dat iconen niet voor geld worden verkocht, hebben dat idee. En dat is overgewaaid naar iconenhandelaren en zelfs een iconenkunsthistorica.

Ik kan nu rustig zeggen gezien het bovenstaande dat er ook een traditie van signeren bestaat. En daarvoor heb ik meer argumenten aangevoerd dan men kan aanvoeren voor een traditie van anonimiteit van de iconenschilder en het niet signeren. Men zegt al gauw als men zelf niet signeert dat dat DE traditie is. Men zegt al gauw als men nergens ooit een ondertekening op een icoon heeft gezien dat de traditie: niet signeren is. Te gauw gesproken.

Ik wijs de lezer er als laatste op dat het een bescheiden en eerbiedige traditie van de Grieken is, (van wie je het het signeren kwalijk neemt), om nog steeds te signeren met "door de hand van", want de inspiratie komt van boven toch? Lees hier verder over in mijn artikel bij www.iconen.nl "Signeren de Grieken?"